“Ngôi sao hy vọng” của kinh tế Việt Nam là kinh tế tư nhân

Trả lời phỏng vấn DĐDN nhân dịp năm mới 2018, TS Vũ tiến Lộc, Chủ tịch VCCI tiếp tục nhắc tới khu vực kinh tế tư nhân như “ngôi sao hy vọng” của nền kinh tế Việt Nam, khu vực sẽ làm nên diện mạo của nền kinh tế Việt Nam những năm 2018.

- Trong Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam (VBF) 2017 vừa qua, ông đã gọi khu vực kinh tế tư nhân là ngôi sao hy vọng của nền kinh tế Việt Nam. Tại sao lại là ngôi sao hy vọng, thưa ông?

Trước hết, nếu xét về tỷ trọng trong GDP, khu vực kinh tế tư nhân đang đóng góp gần 40% GDP, chiếm ưu thế rõ ràng so với khu vực doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đây cũng là khu vực tạo việc làm chính cho nền kinh tế.

Đặc biệt, trong hai năm trở lại đây, số doanh nghiệp thành lập mới tăng kỷ lục, năm 2016 có 110.000 doanh nghiệp đăng ký mới, năm 2017 có 125.000 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới. Nhưng, cũng phải nói rõ, doanh nghiệp tư nhân mới chiếm gần 8% GDP, phần lớn còn lại thuộc về khu vực kinh tế cá thể, hộ gia đình. Nghĩa là số đông trong khu vực kinh tế tư nhân vẫn là các hộ kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hiệu quả hoạt động hầu như chưa có cải thiện trong nhiều năm qua.

Vấn đề là, tỷ lệ này đã duy trì khá lâu, cho dù chúng ta mong muốn sự dịch chuyển từ khu vực hộ gia đình sang khu vực doanh nghiệp tư nhân, có nhiều chính sách khuyến khích việc chuyển đổi này, nhằm tăng khu vực doanh nghiệp chính thức, từ đó cải thiện năng lực cạnh tranh của khu vực kinh tế tư nhân.

Bên cạnh đó, tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ vẫn chiếm tới 96% trong số doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, 2% là doanh nghiệp quy mô vừa và khoảng 2% là doanh nghiệp quy mô lớn. Quy mô doanh nghiệp quá nhỏ, quản trị doanh nghiệp yếu... khiến nỗ lực tham gia vào các chuỗi sản xuất toàn cầu của doanh nghiệp Việt vẫn chưa đạt được...

- Có nghĩa là cho tới thời điểm này, năng lực của khu vực kinh tế tư nhân vẫn chưa thực sự được khai phá hết, thưa ông?

Nói một cách chính xác hơn, môi trường kinh doanh chưa thực sự thuận lợi, còn nhiều rào cản, đặc biệt là chi phí kinh doanh còn cao khiến khu vực kinh tế tư nhân chưa thể phát huy hết tiềm năng. Trong năm 2017, vẫn gần 60% doanh nghiệp vẫn kinh doanh không có lãi. Tỷ lệ doanh nghiệp phá sản, ngừng hoạt động còn cao, 11 tháng đã có hơn 10 ngàn doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể; hơn 55 ngàn doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động.

Tất nhiên, trong cuộc đào thải này, có nguyên nhân từ nội lực yếu của nhiều doanh nghiệp, nhiều doanh nghiệp quản trị kém, thiếu cập nhật thông tin, không theo kịp các yêu cầu của thị trường...

Nhưng không thể không nhắc tới nguyên nhân từ chi phí kinh doanh cao, rủi ro cao, nhất là trong những ngành, lĩnh vực đầu tư, kinh doanh có điều kiện.

Đơn cử như chi phí logistics tại Việt Nam theo ước tính của Ngân hàng Thế giới (WB) chiếm tới 25% GDP hằng năm, cao hơn đáng kể so với tỷ trọng 19% của Thái Lan, 18% của Trung Quốc, 13% của Malaysia và cao gần gấp ba lần nếu so với các nước như Mỹ hay Singapore. Với một nền kinh tế định hướng xuất khẩu như Việt Nam, thì chi phí vận tải chiếm hơn 2/3 giá trị hàng hoá, trong khi các nước chiếm ½ là điều không bình thường.

Thử tính chi phí vận chuyển cho một container hàng từ cảng Hải Phòng về Hà Nội hay ở chiều ngược lại (khoảng 100 km), đắt gấp ba lần so với chi phí vận chuyển một container hàng từ Trung Quốc và Hàn Quốc về Việt Nam. Hay chi phí cho kiểm tra chuyên ngành với hàng hóa xuất nhập khẩu lên tới 14.000 tỷ đồng trong năm 2016, chưa kể 30 triệu ngày công mà doanh nghiệp đã phải bỏ ra...

Tất nhiên, mọi so sánh chưa thể đầy đủ, nhưng cũng lý giải được khá nhiều về sự kém cạnh tranh của doanh nghiệp tư nhân Việt Nam.

Điều đáng mừng là thực trạng này đã được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thẳng thắn nhìn nhận. Năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã xác định là năm giảm chi phí cho doanh nghiệp với việc ký Chỉ thị 20/CT-TTg yêu cầu chấn chỉnh hoạt động thanh tra, kiểm tra đối với doanh nghiệp ngay trong cuộc găp với doanh nghiệp vào tháng 5/2017. Sau đó, Thủ tướng cũng đã yêu cầu các bộ, ngành, địa phương cắt giảm từ 30-50% điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính, thủ tục kiểm tra chuyên ngành.

Cho tới thời điểm này, nhiều bộ ngành như Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Y tế, Bộ Xây dựng... đã công bố kế hoạch cắt giảm điều kiện kinh doanh trong lĩnh vực quản lý nhà nước của mình...

- Đây là lý do mà ông đã nói rằng, doanh nghiệp tư nhân đã không còn cô đơn, thưa ông?

Đúng 2 năm trước, vào kỳ VBF 2015, tôi đã nói doanh nghiệp tư nhân cô đơn trong sự phát triển khi vẫn không kết nối được với chuỗi giá trị toàn cầu, không kết nối được với khu vực doanh nghiệp FDI và kinh tế Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị bằng nguồn lao động có tay nghề thấp và giá rẻ.

Mọi việc đã xoay chuyển rất mạnh, khi Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã bắt đầu nhiệm kỳ của mình với cam kết hành động vì sự phát triển của người dân, doanh nghiệp, cam kết Chính phủ kiến tạo, liêm chính.

Kinh tế tư nhân đang đóng góp gần 40% GDP, chiếm ưu thế rõ ràng so với khu vực doanh nghiệp khác.

Trong 2 năm vừa qua, hàng loạt kiến nghị của doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, VCCI đã đến được các cuộc họp Chính phủ, đã được xử lý trong các nghị quyết của Chính phủ, các văn bản, cơ chế, chính sách mới.

Ngay trong cuộc gặp Thủ tướng Chính phủ và doanh nghiệp năm 2017, khi VCCI kiến nghị Chính phủ giảm chi phí cho doanh nghiệp, Thủ tướng đã quyết định ngay năm 2017 là năm giảm chi phí cho doanh nghiệp. Rất nhiều hành động, quyết sách đã được người đứng đầu Chính phủ đưa ra, lan tỏa tới các bộ, ngành, chính quyền địa phương... Có thể nói năm 2017 là năm đầu tiên mà các bộ, ngành chủ động đề xuất các phương án cắt giảm điều kiện kinh doanh, sau rất nhiều năm chỉ có tiếng nói của doanh nghiệp, các cơ quan nghiên cứu...

Doanh nghiệp không còn cô đơn, đang cảm thấy ấm lòng trong nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh của Chính phủ, sự chuyển động tích cực của các bộ, ngành, địa phương.

Nhưng tất nhiên, đây mới chỉ là những bước đầu. Để khu vực kinh tế thực sự năng động, thực sự trở thành động lực của nền kinh tế, doanh nghiệp cần nhìn thấy Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương và từng công chức hành động nhiều hơn, rõ nét hơn theo đúng cam kết hành động vì sự phát triển thuận lợi của người dân, doanh nghiệp.

- VCCI đã có những kiến nghị cụ thể gì về vấn đề này cho năm 2018 tới, thưa ông?

Năm 2018 vẫn phải là năm cắt giảm chi phí kinh doanh cho doanh nghiệp, là năm tiếp tục tạo dựng môi trường kinh doanh an toàn, thuận lợi cho doanh nghiệp.

Vì dù đã có những cải thiện, nhưng xét về mục tiêu ASEAN 3 mà Thủ tướng Chính phủ đã đặt ra, môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam còn nhiều việc phải làm, đó là chưa kể chuẩn mực OECD mà Thủ tướng Chính phủ đang yêu cầu bộ máy Chính phủ phải thay đổi, hành động để đạt được.

Cụ thể, chúng tôi đề nghị Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đẩy mạnh hơn nữa tốc độ cải cách, cụ thể là cắt giảm mạnh hơn nữa, minh bạch hơn nữa các thủ tục hành chính. Các nghị quyết về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và phát triển kinh tế tư nhân của Đảng cần được Chính phủ cụ thể hoá thông qua các chỉ tiêu định lượng, đồng thời có ràng buộc trách nhiệm đối với các cấp chính quyền và người đứng đầu trong khâu thực hiện.

Chúng tôi đền nghị Chính phủ nghiên cứu và ban hành các cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy sự gắn kết giữa các doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước trên các lĩnh vực như nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, phát triển công nghiệp phụ trợ, hình thành chuỗi giá trị…. tạo môi trường để các doanh nghiệp nội và các doanh nghiệp ngoại trở thành các đối tác công sinh cùng có lợi trong nền kinh tế Việt Nam. Góp phần tạo ra các động lực thúc đẩy phát triển mạnh mẽ và thực hiện quốc tế hóa các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, những chủ nhân đầy năng động của nền kinh tế số. Đó phải là một định hướng chính sách quan trọng bậc nhất của các nền kinh tế trong đó có Việt Nam.

Tôi cũng đề nghị Chính phủ có những chỉ đạo cụ thể trong việc đảm bảo tốc độ tăng tiền lương không nhanh hơn tốc độ tăng năng suất lao động trong những năm tới, từ đó giúp cho các doanh nghiệp có điều kiện tiết giảm chi phí, tăng tích luỹ và đầu tư, tạo thêm việc làm cho người lao động. Điều này rất quan trọng khi mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ đang rất thiếu vốn, nhưng lại khó tiếp cận đất đai và tín dụng ngân hàng với lãi suất hợp lý. Tất nhiên, từng doanh nghiệp cũng phải thay đổi, nhận diện rõ thách thức, cơ hội từ nền kinh tế số để có chiến lược kinh doanh phù hợp.

Ngôi sao hy vọng là khu vực kinh tế tư nhân sẽ là thực sự là ngôi sao dẫn dắt nền kinh tế Việt Nam khi có môi trường kinh doanh thực sự thuận lợi, an toàn, an tâm để đầu tư, kinh doanh, đổi mới sáng tạo...

- Xin cảm ơn ông!