Bà Phạm Chi Lan và mối lo của Việt Nam về tăng trưởng kinh tế

“Năng suất thấp và sụt giảm, hệ thống đổi mới sáng tạo yếu kém, đô thị hóa chưa giúp tăng trưởng, tăng trưởng xám và biến đổi khí hậu”, bà Phạm Chi Lan, chuyên gia kinh tế cao cấp – một trong những tác giả chính và quan trọng của Báo cáo Việt Nam 2035 nói khi đề cập đến thách thức của Việt Nam về tăng trưởng kinh tế .

Theo bà Phạm Chi Lan, những năm sau Đổi mới, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trên thế giới và tăng trưởng đã dẫn đến sự chuyển đổi nền kinh tế, thể hiện theo bốn cách hỗ trợ lẫn nhau. Đó là, chuyển đổi cơ cấu, từ nông nghiệp sang công nghiệp chế tác và dịch vụ; nên kinh tế hướng ra bên ngoài, đưa Việt Nam tham gia sâu hơn vào các chuỗi giá trị toàn cầu; chuyển đổi từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung do nhà nước chi phối sang nền kinh tế theo định hướng thị trường với vai trò ngày càng tăng của khu vực tư nhân và chuyển đổi không gian (đô thị hóa) và chuyển dịch dân cư từ nông thôn ra thành thị. “Tuy nhiên, chuyển đổi diễn ra không đồng đều, chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường chưa đồng bộ, rõ nhất trong cải cách doanh nghiệp nhà nước và phát triển khu vực tư nhân”, bà Phạm Chi Lan nhấn mạnh.

Cũng theo vị chuyên gia kinh tế cao cấp này, một trong những mối lo lớn nhất của Việt Nam về tăng trưởng kinh tế đó là năng suất thấp và sụt giảm. Bà Lan cho biết tăng trưởng năng suất lao động Việt Nam có xu hướng giảm từ cuối những năm 1990, do mức tăng năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) suy giảm mạnh và suy giảm về tăng trưởng năng suất lao động diễn ra ở hầu hết các ngành, đặc biệt những ngành mà doanh nghiệp nhà nước giữ vai trò chi phối như ngành khai khoáng, tiện ích công cộng, xây dựng, và tài chính,… Cụ thể, nếu giai đoạn 1990-2000 năng suất lao động ngành khai mỏ là 17,1% thì đến giai đoạn 2013-2035 theo dự đoán chỉ là 2,3%; với ngành công ích con số tương tự là 11% và 4,1%;…

Nguyên nhân của tình trạng năng suất thấp và sụt giảm là do đầu tư của Nhà nước kém hiệu quả bởi khu vực công chiếm 1/3 GDP, có vai trò đáng kể trong các lĩnh vực sản xuất và kiểm soát thị trường các yếu tố sản xuất nhưng đầu tư công nói chung và phần lớn doanh nghiệp nhà nước không hiệu quả. Một nguyên nhân cũng không kém phần quan trọng là năng suất của khu vực tư nhân trong nước bị giảm sút mạnh, khiến cho khu vực này cũng kém hiệu quả như khu vực nhà nước. Điều này xuất phát từ hiện trạng là các DN tư nhân trong nước thường rất nhỏ, do vậy khó có thể tăng năng suất bằng hiệu quả kinh tế nhờ quy mô, chuyên môn hóa và đổi mới sáng tạo, là những nhân tố đảm bảo tăng trưởng bền vững trong dài hạn..

Cùng với đó, các doanh nghiệp nhỏ đang ngày càng trở nên thâm dụng vốn, nhưng do thiếu hiệu quả kinh tế về quy mô, nên năng suất vốn của các doanh nghiệp đó bị suy giảm mạnh. Và đặc biệt, các doanh nghiệp tư nhân lớn không chỉ ít về số lượng mà thường kém hiệu quả hơn cả các doanh nghiệp nhỏ, khi họ tập trung phần lớn đất đai và tài sản vốn vào các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bất động sản và xây dựng, là các lĩnh vực có mức tăng trưởng năng suất thuộc loại thấp nhất ở Việt Nam. Và cuối cùng, việc FDI có vai trò ngày càng lớn, nhưng chưa có sự kết nối giữa FDI với doanh nghiệp trong nước, gây cản trở cho tăng năng suất thông qua chuyển giao công nghệ và nâng cao trình độ quản lý cũng kéo năng suất thấp và sụt giảm.

Trong báo cáo “Việt Nam 2035: Hướng tới Thịnh vượng, Sáng tạo, Công bằng và Dân chủ”, mục tiêu đặt ra cho năm 2035 là GDP bình quân đầu người đạt tối thiểu 18.000 USD, gần tương đương với mức của Malaysia năm 2010. Con số này có thể đạt 22.200 USD nếu tốc độ tăng trưởng hàng năm trên 7%. “Trước mắt, điều kiện tiên quyết để VN đạt được các mục tiêu về thu nhập vào năm 2035 là khôi phục tăng trưởng năng suất”, bà Lan nói.

Và cách để khôi phục tăng trưởng năng suất, theo vị chuyên gia này, cần tạo môi trường thuận lợi để nâng cao năng lực cạnh tranh và năng suất của khu vực tư nhân trong nước; cải cách toàn diện khu vực doanh nghiệp nhà nước; tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo định hướng thị trường, thương mại hóa và giảm mạnh sự can thiệp của nhà nước; tận dụng các cơ hội ngoại thương, tham gia hiệu quả các chuỗi giá trị toàn cầu (GVCs). Còn về lâu dài, thì cần ngăn ngừa những trở ngại đối với tăng trưởng sau khoảng một thập niên nữa, và tạo những cơ cấu vững chắc hơn về học tập và đổi mới sáng tạo, tăng cường hiệu ứng tích cực của sự kết tụ các hoạt động kinh tế trong quá trình đô thị hóa và đảm bảo bền vững về môi trường.

Cùng với đó, vị chuyên gia này cho rằng cần phải thúc đẩy hiện đại hóa nền kinh tế và phát triển khu vực tư nhân thông qua việc tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, tạo sân chơi bình đẳng cho tất cả các doanh nghiệp cả công và tư, trong và ngoài nước; Tăng cường nền tảng kinh tế vi mô để phát triển khu vực tư nhân; Hiện đại hóa và thương mại hóa khu vực nông nghiệp; Tận dụng cơ hội ngoại thương để tăng trưởng…

Báo cáo “Việt Nam 2035, hướng tới thịnh vượng, sáng tạo, công bằng và dân chủ” (Việt Nam 2035) do Chính phủ Việt Nam và WB công bố, đã đưa ra những mục tiêu xây dựng đất nước công nghiệp, hiện đại với chất lượng cuộc sống cao hơn vào năm 2035.

Cụ thể, đến năm 2035, Việt Nam sẽ có một xã hội thịnh vượng, có thu nhập ở mức trung bình cao của thế giới; Một xã hội hiện đại, sáng tạo và dân chủ với vai trò làm động lực thúc đẩy phát triển trong tương lai; Một nhà nước pháp quyền hiệu quả và đảm bảo trách nhiệm giải trình; Quốc hội sẽ bao gồm các đại biểu chuyên trách với trình độ chuyên môn cao và có khả năng tự chủ về thể chế để đại diện cho nhân dân, thực hiện giám sát về hành pháp; phê chuẩn và ban hành các bộ luật có chất lượng; Một xã hội văn minh, trong đó mỗi người dân và mỗi tổ chức chính trị xã hội (toàn bộ hệ thống chính trị) được bình đẳng trước pháp luật; Một thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng các quốc gia trên toàn cầu, tham gia xây dựng các liên minh toàn cầu và hoàn thành các trách nhiệm toàn cầu, hướng tới hòa bình, an ninh và chủ động tìm kiếm các cơ hội hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu và Một môi trường bền vững.

Cũng theo báo cáo này, để hiện thực hoá khát vọng 2035, cần phải thực hiện 6 chuyển đổi. Đó là hiện đại hóa nền kinh tế đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực kinh tế tư nhân; phát triển năng lực đổi mới sáng tạo, lấy khu vực kinh tế tư nhân làm trung tâm; nâng cao hiệu quả của quá trình đô thị hóa, tăng cường kết nối giữa thành phố và vùng phụ cận; phát triển bền vững về môi trường và tăng cường khả năng ứng phó với biến đổi khí hậu ; đảm bảo công bằng và hòa nhập xã hội cho các nhóm yếu thế cùng với sự phát triển của xã hội trung lưu và cuối cùng là xây dựng một nhà nước pháp quyền hiện đại với nền kinh tế thị trường đầy đủ, hội nhập và xã hội dân chủ phát triển ở trình độ cao.

Theo DĐDN