“Mở cửa” ODA cho DN tư nhân

Nếu ODA tới đây mở rộng cửa với khối DN tư nhân, tác động kép của mong muốn này sẽ rất lớn: Vừa giải cơn khát vốn của DN tư nhân đồng thời vừa  tháo tình trạng “tắc nghẽn” kế hoạch giải ngân vốn ODA.

Tỷ lệ giải ngân vốn ODA của Việt Nam nhìn trong một chiều dài gần 20 năm, theo các nhà nghiên cứu, cũng chỉ đạt khoảng 6-70% tổng vốn ký kết. Đây là một lãng phí nguồn lực mà Việt Nam cần sớm khắc phục ngay trong cuộc chạy đua với thời gian khi các nhà tài trợ chính của vốn ODA dành cho Việt Nam đã lên lộ trình cắt giảm, thậm chí không còn cho Việt Nam được vay vốn ODA bắt đầu từ năm 2017 và vài năm tới.

Vốn ODA là một trong những nguồn ngoại lực quan trọng để góp phần thúc đẩy đầu tư phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt các hạng mục đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng của Việt Nam những năm qua.

Nghẽn giải ngân nguồn ngoại lực: Sự lãng phí cần tháo gỡ

Trên bình diện chung, mỗi năm tỷ trọng vay vốn ODA của Việt Nam trong tổng vốn ODA đã tăng dần đều. Theo số liệu thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư , tỷ trọng này đã tăng dần từ 80% trong thời kỳ 1993-2000 lên 93% thời kỳ 2006-2010 và gần đây đã ở mức 95,7% trong hai năm 2011-2012. Mặc dù là vốn vay, nhưng xét về lãi suất, thời gian ân hạn rất dài (20-40 năm), vốn ODA cơ bản vẫn là nguồn vốn giá rẻ và quý giá đối với những dự án mà Nhà nước đầu tư phát triển.

Tỷ trọng vốn vay càng ngày càng tăng cũng cho thấy, bên cạnh nguồn vốn viện trợ không hoàn lại trong tổng vốn giảm đi, việc sử dụng nguồn vốn sao hiệu quả nhất đáng “đồng tiền đi vay” cũng ngày càng cần chú trọng. Đây cũng là bước đi trọng yếu góp phần đảm bảo an toàn nợ nước ngoài của Việt Nam. Kế hoạch tái cấu trúc đầu tư công mà Chính phủ đặt ra nằm trong tiền đề đó.

Lý thuyết và nỗ lực là vậy, thực tế, việc giải ngân vốn ODA/tổng vốn ký kết, vẫn gặp những rào cản về mặt pháp lý lẫn các vấn đề khác như thẩm định dự án, nguồn vốn đối ứng, giải phóng mặt bằng… dẫn đến kết quả là trong bối cảnh đất nước đang thiếu vốn để phát triển, xây dựng cơ sở hạ tầng, thì tốc độ giải ngân vốn ODA lại đang diễn ra khá chậm.

Số liệu từ Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại, Bộ Tài chính cho biết nguồn vốn này đang bị tồn đọng tới 22 tỷ USD. Xin nhấn mạnh là 22 tỷ USD tương đương gần bằng cả tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam ở thời điểm vốn FDI trở lại xu thế tăng “đỉnh cao” của cả năm 2015. (FDI 2015 = 22,76 tỷ USD -PV).

Tiếp thêm sức cho “động lực tăng trưởng của nền kinh tế”

Trên cơ sở vốn ngoại lực ODA vẫn còn dư địa thanh khoản để có thể chảy vào một bộ phận trọng yếu của nền kinh tế, tại Hội nghị “Gặp gỡ Lãnh đạo Thành phố và DN về kế hoạch thực hiện Nghị Quyết 35/NQ-CP của Chính phủ” tổ chức ngày 3/7, Bí thư Thành ủy Đinh La Thăng cho biết TP HCM sẽ sớm báo cáo với Chính phủ nhằm mục tiêu xây dựng cơ chế sao cho khối DN tư nhân cũng được tiếp cận vốn ODA và vốn ODA sẽ không còn chỉ “độc quyền” cho khối Nhà nước.

“Hiện vốn ODA chỉ có DN nhà nước làm, tại sao không cho tư nhân vào vay vốn ODA và tự góp vốn đối ứng? Tôi đề nghị lãnh đạo TPHCM cần có báo cáo đề xuất Chính phủ không nhất thiết cứ phải nhà nước đứng ra vay ODA, mà nên cho luôn các DN tư nhân với bảo đảm các điều kiện theo quy định” – ông Thăng đề nghị. Với quan điểm DN tư nhân là động lực hết sức quan trọng thúc đẩy nền kinh tế, ông Thăng khẳng định: “Khi nhiều thành phần kinh tế cùng tham gia thì sẽ công khai, minh bạch, cạnh tranh được với nhau, tạo điều kiện, môi trường kinh doanh bình đẳng hơn”.

Cũng theo Bí thư Thành ủy TP HCM, ở góc nhìn của TP trong việc thực hiện mục tiêu đặt ra theo Nghị quyết 35/NQ-CP là đến 2020 cả nước có 1 triệu TP, thì TP có 500.000 DN, việc tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh là hết sức quan trọng “Tôi đề nghị TP triệt để phân cấp, phân quyền cho các sở ban ngành, các hiệp hội chủ động làm việc với tinh thần rõ thủ tục, rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thời gian… Các cơ quan nhà nước phải thực sự quyết tâm vào cuộc, tạo dựng môi trường đầu tư kinh doanh để kích thích sự cống hiến, vươn lên của các DN, doanh nhân” – ông Thăng chỉ đạo.

Như vậy, việc đề xuất “mở cửa” vốn ODA đối với khối DN tư nhân có thể ví là một mắt xích quan trọng để hạ cơn khát vốn của DN tư nhân hiện tại, giúp DN giảm chi phí vốn và yên tâm làm ăn, cạnh tranh trên thị trường nội địa lẫn quốc tế một cách tối ưu.

Một chuyên gia cho rằng, so sánh lãi suất, vốn ODA thường có mức lãi suất rất thấp khoảng 0,25%-2%, trong khi vốn tín dụng hiện tại của Việt Nam đang dao động ở khoảng 9-11% với các khoản vay trung và dài hạn. Giả sử với mức vốn vay gốc nêu trên mà Việt Nam phải chi trả cho các nhà tài trợ ODA, cộng thêm các yếu tố từ tỷ giá, chi phí thẩm định, chi phí giải ngân thông qua các tổ chức được chỉ định hoặc thậm chí mở rộng ra các tổ chức tín dụng cổ phần thương mại trung gian, chi phí quản lí, giám sát, thu hồi vốn… khi vốn ODA đến tay DN tư nhân với biên độ mềm khoảng 3% – 4%, thì DN vẫn được hưởng mức lãi suất “quá rẻ” và mang tính đòn bẩy.

“Cơ chế giải ngân vốn ODA cho DN tư nhân thực tế cũng có thể thực thi đơn giản. Mấu chốt phụ thuộc vào quy định cụ thể các tiêu chí chọn dự án tư nhân đầu tư có khả năng tiếp cận vốn ODA” – Bí thư Thành ủy nhìn nhận.

Theo các chuyên gia, dự án của DN sẽ phải có sức lan tỏa đối với kinh tế – xã hội đúng như tiêu chí sử dụng vốn ODA, DN phải có năng lực tài chính để có được nguồn vốn đối ứng nhất định, đồng thời năng lực quản trị để phát triển dự án thành công. Nhà nước, Chính phủ “kiến tạo” cơ chế, và Nhà nước, Chính phủ cũng cần có cơ chế đánh giá, thẩm định, giám sát dự án hiệu quả, sát sao mà không “hạch sách” hoặc tái diễn cơ chế xin-cho với DN… Theo những cách đó và áp dụng thử nghiệm trước hết với TP nơi đang khát vốn để phát triển – hoàn thiện cơ sở hạ tầng tương xứng với tăng trưởng GDP và tiềm năng thu hút đầu tư, nơi cũng đang tập trung nhiều dự án hạ tầng theo cách thức BOT, PPP đang rất cần được tiếp vốn, tin rằng TP HCM sẽ có đòn bẩy để tiếp tục dẫn đầu – trong cả những chỉ tiêu kinh tế đã được đặt ra cho 2016 lẫn dài hơn hơn, là trong định hướng gánh trọng trách phát triển 1 nửa số lượng DN của cả nước đến 2020 như tầm nhìn đã được đặt ra” – chuyên gia đánh giá.

Ông Cao Viết Sinh – Nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư: Thay đổi nguyên tắc quản lý vốn

Quy định về cho DN tư nhân vay lại nguồn vốn ODA đã có từ lâu. Từ năm 2006 Chính phủ đã có những nghị định quy định về vấn đề này. Theo đó, các dự án của DN tư nhân được vay lại nguồn vốn ODA theo yêu cầu phải là những dự án đầu tư thuộc lĩnh vực ưu tiên sử dụng vốn ODA, có báo cáo nghiên cứu khả thi được cấp có thẩm quyền phê duyệt và có phương án tài chính đáp ứng được các điều kiện vay lại theo quy định của Chính phủ. Nhưng thực tế, hầu hết nguồn vốn ODA vẫn được dùng cho các dự án đầu tư công, hoặc chuyển cho DN nhà nước sử dụng. Tuy nhiên, vấn đề là hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA ở các dự án đầu tư công vẫn chưa được như ý muốn. Hơn nữa, từ năm 2010 Việt Nam đã là nước có thu nhập trung bình, và quan hệ với các nhà tài trợ trước đây cũng chuyển sang quan hệ đối tác phát triển.

Điều này có nghĩa là trong những năm tới, Chính phủ Việt Nam và Chính phủ các nước đối tác phát triển sẽ chỉ đóng vai trò gián tiếp tạo môi trường thuận lợi và cung cấp sự hỗ trợ nhất định để các bên quan hệ trực tiếp với nhau. Và để đảm bảo nguồn vốn được sử dụng một cách hiệu quả nhất, điều cần thiết là phải thay đổi nguyên tắc quản lý vốn. Cần tăng cường cho vay lại vốn ODA và giảm cấp phát từ ngân sách nhà nước. Đối với các dự án không thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước phải triệt để áp dụng cơ chế cho vay lại trên cơ sở chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước và đơn vị sử dụng.

Ông Lê Đăng Doanh – Chuyên gia kinh tế: Không dễ để DN tư nhân “rinh” được nguồn vốn ODA

Thực tế từ chính sách đến khi tận tay DN tư nhân được “rinh” nguồn vốn ODA về sẽ là một chặng đường dài. Ngay cả việc vay vốn ngân hàng với giá cao, hiện nay nhiều DN tư còn không vay được vì nhiều lý do, nói gì đến một nguồn vốn ưu đãi có hạn như ODA…

Để quá trình từ lý thuyết đến thực tiễn được rút ngắn, theo tôi, trước hết, thông tin về các nguồn ODA cần được công khai, minh bạch với các DN khả năng tham gia thực hiện. Bộ Kế hoạch và Đầu tư nên hình thành tổ chức chuyên trách thu hút vốn ODA cho các dự án của kinh tế ngoài quốc doanh từ khâu thẩm định, giới thiệu quảng bá, tìm nguồn vốn và tham gia cùng các chủ DN trong quá trình đàm phán. Bên cạnh đó, Nhà nước và các tổ chức tài chính cần xác lập khung pháp lý, các điều kiện tài chính và năng lực chuyên môn đi kèm để bảo lãnh cho các nguồn vốn vay ODA của các chủ DN.

Theo Enternews