Khó khăn chất chồng, xuất khẩu gạo vẫn "cán đích" 6,5 triệu tấn?

Giảm hơn 67% tại thị trường tỷ dân

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, 8 tháng đầu năm nay, lượng gạo XK tăng nhẹ 1% so với cùng kỳ năm trước, đạt 4,58 triệu tấn, song giá trị lại giảm 12,8%, đạt 1,99 tỷ USD. Giá XK gạo cũng giảm 13,7%, đạt trung bình 435,1 USD/tấn.

Điểm đáng chú ý hơn cả trong "bức tranh" XK gạo là sự sụt giảm XK "chóng mặt" cả về lượng, giá trị và giá XK sang thị trường Trung Quốc. Cụ thể, XK gạo sang Trung Quốc 8 tháng qua đạt 347.520 tấn, tương đương 173,74 triệu USD, giá 499,9 USD/tấn, lần lượt giảm 67,8%, 67,2% và 4,1% so với cùng kỳ năm trước. Trung Quốc hiện chỉ chiếm khoảng hơn 8% tổng giá trị XK gạo của Việt Nam. Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường đã phải thốt lên rằng: "Năm nay, thị trường có sự thay đổi đột biến. Trung Quốc vốn NK tới 2 triệu tấn mỗi năm thì năm nay đến thời điểm này mới mua chưa tới 400.000 tấn".

Đứng từ góc độ DN XK, phải trực tiếp "lăn xả" để tháo gỡ khó khăn từ thị trường, bà Bùi Thị Thanh Tâm, Tổng giám đốc Tổng công ty VinaFoods 1 phân tích: Hiện nay, Trung Quốc có chính sách siết chặt kiểm dịch thực vật, điều này là phù hợp và cũng chính đáng. Gặp vướng tại thị trường Trung Quốc, Việt Nam đã thúc đẩy XK sang các thị trường khác. Ví dụ như, XK sang thị trường Philippines gấp đôi, thậm chí gần như gấp ba những năm trước. Thị trường Iraq đến nay đã "ăn" đến 400.000 tấn gạo cao cấp của Việt Nam. Việt Nam chuyển sang tiêu thụ được gạo cao cấp. Đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội với Việt Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nói thêm: "Năm nay, các DN, người nông dân đã đồng hành cùng chính sách nhà nước chuyển dịch thị trường rất tốt. Vụ lúa Đông Xuân ở ĐBSCL, sản lượng tới 14 triệu tấn, mất thị trường trọng điểm song vẫn giải quyết được vấn đề. Chính phủ, Thủ tướng có định hướng mua dự trữ 200.000 tấn gạo để giữ được mặt bằng giá, đồng thời phát triển thị trường. DN Việt Nam đã mở rộng XK sang thị trường châu Mỹ, thị trường Philippines...".

Cả năm vẫn "cán đích" 6,5 triệu tấn

Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT) dự báo: Thị trường lúa gạo trong ngắn hạn vẫn sẽ gặp khó khăn do việc XK sang Trung Quốc và Phillipines gặp nhiều hạn chế. Sau thời gian dài giảm, nhu cầu gạo từ thị trường Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu tăng trưởng trở lại. Trong khi đó, sau gần nửa năm thay đổi chế độ hạn ngạch sang thuế quan giúp thúc đẩy hoạt động NK gạo, lượng tồn kho của Phillipines đang ở mức tương đối cao. Cùng với đó, nông dân trồng lúa nước này đang yêu cầu Chính phủ hỗ trợ tiêu thụ lúa gạo do thiệt hại gây ra từ mở cửa NK. Trong thời gian tới, hoạt động XK gạo của Việt Nam sang Philippines sẽ xuất hiện nhiều trở ngại và dự báo không tiếp tục tăng mạnh.

Dù khó khăn, song theo bà Tâm, hết năm nay Việt Nam sẽ XK được hơn 6,5 triệu tấn. Đây cũng là mục tiêu XK được toàn ngành đặt ra từ đầu năm. Để đáp ứng những thay đổi từ thị trường Trung Quốc nói riêng cũng như đáp ứng yêu cầu từ các thị trường XK khác, bà Tâm cho rằng phải quay lại thị trường trong nước, củng cố lại vấn đề chất lượng. Để làm tốt điều này, chắc chắn cần sự hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước, cụ thể là 2 Bộ: Công Thương và NN&PTNT. Trong đó, Bộ Công Thương lo thị trường, lo các Hiệp định thương mại tự do(FTA). Bộ NN&PTNT lo sản xuất. "Chúng ta cũng phải phụ thuộc vào sự vào cuộc của chính quyền địa phương, triển khai đến tận người dân thì mới cung cấp được nguồn về sản phẩm sạch, đáp ứng được nhu cầu. Điều cần ở các DN là làm sao để có tín hiệu thị trường tốt, quay trở lại đặt hàng cho người nông dân. Khi khớp được tất cả các đầu mối với nhau thì sẽ đảm bảo XK gạo tốt", bà Tâm nhấn mạnh.

Xét ở tầm nhìn dài hơi, vị "tư lệnh" ngành Nông nghiệp bày tỏ quan điểm: "Thương mại toàn cầu hiện nay một năm chỉ khoảng 36-40 triệu tấn gạo. Không lý gì một năm Việt Nam bán 7 triệu tấn gạo được rất ít tiền, lại luôn bị động. Chiến lược lâu dài, chúng ta chủ động đề xuất với Trung ương, Quốc hội, Chính phủ tới đây giảm diện tích trồng lúa, không thể giữ diện tích như hiện nay. Trong khi các đối tượng nuôi trồng, sản xuất khác rất hiệu quả. Hiện nay, các cơ quan nghiên cứu, quản lý đang tổng hợp để đề xuất. Chúng ta vẫn giữ vững an ninh lương thực và XK một phần phù hợp".

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cũng cho rằng, vấn đề cần quan tâm tiếp theo là tổ chức lại thị trường trong nước để đảm bảo gạo có chất lượng, bao bì, khả năng cung ứng tốt. Về thị trường XK cần thúc đẩy, mở rộng các thị trường khu vực châu Phi, Trung Đông; những thị trường có khoảng cách địa lý gần như Indonesia, Philippines...