Dòng vốn xanh cho doanh nghiệp SME tuân thủ "xanh"

Việt Nam, với tư cách là một trong những trung tâm sản xuất và xuất khẩu lớn nhất thế giới, đặc biệt là trong ngành dệt may và da giày, đang phải đối diện với thời điểm mang tính bước ngoặt. Hiện tại, Việt Nam đang đứng đầu trong chuỗi sản xuất giày cho hai nhãn hàng lớn là Nike (chiếm 50%) và Adidas (38%).

Tuy nhiên, tính bền vững không còn là mục tiêu riêng biệt mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Các quy định quốc tế đang thay đổi nhanh chóng, đòi hỏi các nhà sản xuất phải chứng minh được tính bền vững, khả năng truy xuất nguồn gốc (traceability) và trách nhiệm xã hội.

Quy định toàn cầu và thách thức tài chính

Bà Nguyễn Thúy Vi – Phó Tổng thư ký Hiệp hội Bông Sợi Việt Nam (VCOSA).

Áp lực tuân thủ đang là thách thức lớn. Bà Nguyễn Thúy Vi – Phó Tổng thư ký Hiệp hội Bông Sợi Việt Nam (VCOSA) - cho biết các chứng nhận như GOTS, Higg Index, RCS hay Organic hiện tại đã trở thành điều kiện bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn xuất khẩu sản phẩm sang các thị trường lớn như Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) hay Nhật Bản. Thậm chí, Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU sẽ áp dụng thuế carbon nếu doanh nghiệp không minh bạch dữ liệu phát thải.

Trong những thách thức đó, điểm nghẽn lớn nhất nằm ở khả năng tài chính. Khoảng 80% doanh nghiệp dệt may là SME, họ thiếu ngân sách để đầu tư vào kỹ thuật hiện đại, dẫn đến hạn chế về công nghệ. Bên cạnh đó, bà Nguyễn Thúy Vi cũng chỉ ra rằng ngành dệt may Việt Nam phụ thuộc gần 100% vào sợi tự nhiên nhập khẩu và hơn 60% sợi, vải, phụ kiện được nhập từ Trung Quốc, khiến việc duy trì tính bền vững gặp nhiều khó khăn.

Bà Maria Pateguana – Giám đốc Phát triển Khu vực Tư nhân, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) Việt Nam - nhận định: "Đây là thời điểm mà những ai có thể đáp ứng những tiêu chuẩn mới này sẽ phát triển. Những ai không thể sẽ phải đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi các thị trường toàn cầu trọng điểm".

Tận dụng tài chính xanh và công cụ số hóa

Bà Maria Pateguana – Giám đốc Phát triển Khu vực Tư nhân, Ngân hàng Phát triển Châu Á Việt Nam.

Để vượt qua rào cản tài chính, các SME cần tận dụng các chương trình hỗ trợ đang có. Bà Maria cho biết ADB đang cung cấp Chương trình Tài chính Chuỗi cung ứng và Thương mại (TSCFP), hiện đang liên kết nguồn vốn trực tiếp với các kết quả về môi trường và xã hội, biến tính bền vững thành một tài sản có thể giao dịch ngân hàng. Chương trình này đã hỗ trợ hơn 13.500 SME.

Về phía Việt Nam, bà Vi cho biết, Chính phủ đã có Nghị quyết 105/NQ-CP 2023 cải thiện khả năng tiếp cận tín dụng với lãi suất ưu đãi, ví dụ: ngắn hạn chỉ 1.2%/năm. Các nhân hàng, đơn cử như BIDV cũng triển khai gói Tín dụng Xanh với 3.000 tỷ VND và 15 triệu USD hỗ trợ các SME có dự án xanh.

Về công nghệ số hóa, ADB và Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) hỗ trợ Bộ công cụ Định hướng Tiêu chuẩn Bền vững SME (SME Sustainability Standards Navigation Toolkit). Đây là công cụ kỹ thuật số miễn phí, sử dụng AI, giúp SME đánh giá và cải thiện sự tuân thủ với hơn 250 tiêu chuẩn quốc tế.

Bà Lê Thị Thảo Nguyên – Giám đốc kinh doanh Scavi Việt Nam - cũng lưu ý rằng hệ thống số hóa 4.0 đóng góp đáng kể vào việc đơn giản hóa quá trình thu thập tài liệu cho yêu cầu truy xuất nguồn gốc nghiêm ngặt từ các thương hiệu xanh.

Bà Nguyễn Thúy Vi nhấn mạnh rằng chuyển đổi xanh nên được xem là trách nhiệm, không chỉ là điều kiện để nhận đơn hàng. Đối với các SME hạn chế về vốn và công nghệ, bà Vi gợi ý những bước khởi đầu khả thi nhất là:

Thứ nhất là thay đổi từng bước từ những chi tiết nhỏ trong quản lý nội bộ, ví dụ như thay đổi bóng đèn hoặc tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức cho người lao động.

Thứ hai là lựa chọn nhà cung cấp có chứng chỉ xanh tốt để tiết kiệm thời gian cho các quy trình sau này.

Thứ ba là tận dụng sự hỗ trợ từ Hiệp hội và Chính phủ về các chương trình đào tạo, quỹ xanh và ưu đãi thuế.

Bà Lê Thị Thảo Nguyên – Giám đốc kinh doanh Scavi Việt Nam.

Đối với việc định vị thương hiệu xanh tại Việt Nam, nơi người tiêu dùng còn nhạy cảm về giá, bà Nguyên cho rằng các thương hiệu cần có tiềm lực tài chính mạnh và thực hiện nhiều chiến dịch để chuyển đổi hành vi tiêu dùng. Scavi đang tiếp cận các trường quốc tế để giáo dục thế hệ trẻ về tầm quan trọng của việc sử dụng vật liệu tái chế/tái sử dụng. Đại diện Scavi tin rằng những bước đi này, dù nhỏ, sẽ dần dần xây dựng và tác động đến tư duy và nhận thức của thế hệ trẻ, từ đó chuyển đổi hành vi tiêu dùng hướng tới tương lai bền vững.