Xuất khẩu gạo Việt: Khi 2 ông lớn “chặn” cửa

Xuất khẩu (XK) gạo năm nay khả năng chỉ đạt 6 triệu tấn, đây là con số thấp nhất kể từ 8 năm trở lại đây. Trong hoàn cảnh đó Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT) vẫn quyết định tạm dừng XK gạo sang thị trường Mỹ vì phát hiện dư lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt mức cho phép.

Theo Bộ NN&PTNT, hết tháng 9, XK gạo ước đạt 3,76 triệu tấn, tương đương 1,69 tỉ USD, các thị trường XK gạo của VN đều có dấu hiệu sụt giảm về nhu cầu: Trung Quốc giảm 21,6%, Philippines giảm 66,4%, Malaysia giảm 54,8%, Singapore giảm 36,3% và Hoa Kỳ giảm 37,6%…

Thị trường Mỹ tạm khép

Với thị trường Mỹ, XK gạo sang thị trường này không phải đến khi Bộ NNPTNT cho tạm ngưng thì câu chuyện này mới được xới lên. Từ đầu năm 2016, Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã liên tục cảnh báo về tình trạng này. Trên trang chủ của FDA cho thấy, từ năm 2012 đến tháng 8/2016, có 16 DN XK gạo VN bị trả về với tổng số 412 container phải “hồi hương”. Điều đáng nói đây đều là những loại gạo chủ đạo của VN như: gạo thơm jasmine, gạo tấm jasmine, gạo lứt và gạo trắng chất lượng cao…

FDA cũng chỉ rõ rằng trong các loại gạo của VN có tới 8 loại chất vượt quá mức cho phép theo tiêu chuẩn Mỹ. Trước tình hình đó, Bộ NNPTNT đã không thể ngồi yên và giải pháp trước mắt là cho tạm dừng XK. Dù không nói rõ những DN nào bị trả hàng về nhưng ông Võ Thành Đô – Phó Cục trưởng Cục Chế biến thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối Bộ NNPTNT thừa nhận rằng từ đầu năm tới nay đã có nhiều lô hàng gạo XK sang Mỹ bị trả về do một số dư lượng hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật vượt mức giới hạn cho phép.

“Bộ đã phát cảnh báo cho các DN XK lưu ý trước khi XK phải kiểm tra, giám định kỹ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong các lô hàng, tránh để bị nước nhập khẩu trả về. Trường hợp tái phạm nhiều lần sẽ bị cấm XK sang thị trường này” – ông Đô nhấn mạnh.

Ông Phạm Thái Bình – Giám đốc Cty TNHH Trung An cho biết, không chỉ thị trường Mỹ mà một số thị trường Bắc Âu, gạo Việt cũng bị trả về. Nếu tính chung cả thị trường Mỹ và Bắc Âu, lượng gạo bị trả về khoảng 500 container. Ông Bình nhẩm tính, mỗi container gạo XKvào Mỹ khoảng 20-22 tấn, như vậy ước tính đã có khoảng 10.000 tấn gạo của DN VN bị Mỹ và Bắc Âu trả về.

Thị trường Trung Quốc ép

Nhưng nếu nói về thị trường XK thì Trung Quốc mới là thị trường lớn nhất, chiếm trên 30% thị phần XK gạo của VN… nhưng 8 tháng đầu năm XK gạo sang thị trường này cũng giảm mạnh, chỉ XK được 1,18 triệu tấn, giảm tới 21,4% so với cùng kỳ năm 2015.

Lý do là gần đây, phía Trung Quốc đưa ra nhiều rào cản nhằm ép giá đối với hạt gạo VN. Chẳng hạn mới đây, Trung Quốc đã bất ngờ ngưng nhập khẩu loại gạo có độ mập lớn, tức là chiều ngang hạt gạo vượt quá 2 mm. Trong khi đó, các loại gạo của VN đều ở chỉ số 2,3 – 3 mm, điều này đã khiến cho hạt gạo VN rất vất vả tại thị trường Trung Quốc. Theo các DN XK, việc Trung Quốc đưa ra những đòi hỏi “trái khoáy” này là nhằm ép gạo Việt phải hạ giá.

Đó là chưa kể, dù VN và Trung Quốc đã ký nghị định thư về kiểm dịch thực vật đối với gạo XK từ hồi cuối tháng 5/2016 và có hiệu lực ngay nhưng đến nay sau gần 5 tháng nhưng phía Trung Quốc vẫn chưa công nhận các DN giám định, khử trùng của VN trong việc giám định hạt gạo XK. Dù trước đó, việc hai nước ký nghị định thư được các DN XK gạo rất kỳ vọng nhưng đến nay điều này lại đang trở thành một nghịch lý đối với các DN XK gạo. Trong khi đường tiểu ngạch bị siết chặt, XK chính ngạch bị ép đủ kiểu đang khiến đường đi của hạt gạo Việt sang thị trường Trung Quốc trở lên gập ghềnh và chứa đựng nhiều rủi ro.

Khai thông thế nào?

Theo GS Võ Tòng Xuân -chuyên gia nông nghiệp, thì sở dĩ chỉ có hạt gạo Việt bị trả về, trong khi gạo Thái hay một số nước khác trong khu vực XK vào thị trường Mỹ, Nhật, Châu Âu vẫn “bình an vô sự” là do họ không quá chú trọng chay theo sản lượng mà tập trung thẳng vào chất lượng. “Mỗi năm họ chỉ làm một vụ, tuy thời gian canh tác dài nhưng hiệu quả thu được là ít sử dụng thuốc, ít phân bón nên chất lượng và giá gạo cao. Đặc biệt là hạt gạo thơm, dẻo hơn và sạch. VN phải học họ” – GS Xuân nhấn mạnh.

Như vậy, sự cạnh tranh quyết liệt đã chỉ ra những yếu điểm của hạt gạo Việt. Và không thể muộn hơn, hạt gạo Việt cần nâng cao chất lượng chứ không phải chạy theo số lượng.

Giải pháp để có gạo sạch lúc này được các chuyên gia hiến kế rằng, cần thay đổi phương thức sản xuất, tức là phải làm theo mô hình hợp tác xã kiểu mới, nhất là những nơi được xem là vựa lúa của VN. Chẳng hạn như khu vực ĐBSCL, với mô hình này, hợp tác xã thuê lại ruộng của nông dân để làm cánh đồng mẫu lớn, cần áp dụng ngay các tiến bộ khoa học kỹ thuật hiện đại, kiểm soát được ngay từ khâu chọn giống, kế đến là việc kiểm soát chặt chẽ khâu sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật… thì hạt gạo mới chất lượng được.

Bên cạnh đó, đa dạng hoá thị trường, nhất là thị trường châu Phi sẽ là một hướng đi thích hợp để rộng đường XK cho hạt gạo Việt.

Theo Quốc Anh (DĐDN)