Làm sao để vốn nhà nước tiếp tục đắt hàng?

Thấu hiểu thị trường

Theo ông Don Lam, Giám đốc điều hành Tập đoàn VinaCapital, các nghiên cứu từ VinaCapital cho thấy, việc bán vốn nhà nước đạt giá tối ưu nếu nhà đầu tư thấy rằng, ông chủ nhà nước có lộ trình thoái vốn trong thời hạn rõ ràng và giảm dần vai trò chi phối tại doanh nghiệp, nhường sân chơi cho các đối tác khác.

Nhìn ở góc độ này, Sabeco và Vinamilk đã hưởng lợi từ sự thay đổi về chất rất quan trọng khi Chính phủ công khai danh mục cổ phần hóa, thoái vốn, tỷ lệ cổ phần hóa từng doanh nghiệp, lộ trình từng năm để nhà đầu tư và thị trường xem xét lựa chọn, tham gia.

Với Vinamilk, Nhà nước đã ứng xử sòng phẳng theo luật chơi của giới tài chính quốc tế. Một loạt thay đổi tích cực trước cuộc chào bán đã cho thấy điều này, nới lỏng rất nhiều điều kiện - vốn đã “trói tay” các nhà đầu tư nước ngoài trong đợt thoái vốn nhà nước đầu tiên tại Vinamilk. Chẳng hạn, các nhà đầu tư nước ngoài không cư trú được đặt cọc, kỹ quỹ 10% giá trị giao dịch theo giá khởi điểm bằng USD và việc ký quỹ phải được thực hiện tại các ngân hàng được phép. Việc nộp mã giao dịch và tài khoản vốn đầu tư gián tiếp được chậm thực hiện đến ngày thanh toán, thay vì bắt buộc ngay tại thời điểm đăng ký như lần trước. Với cơ chế thanh toán, nhà đầu tư chỉ cần chuẩn bị 100% giá trị giao dịch, thay vì bị bắt buộc 110% như năm 2016. Ngoài ra, còn được phép dừng chuyển nhượng trong trường hợp bất khả kháng cũng như được phép thay đổi, hủy đăng ký khi giá thị trường biến động, cao hơn dự đoán của nhà đầu tư. Nhà nước cũng không đưa ra tiêu chí nhà đầu tư chiến lược. Cơ hội được dành cho mọi tổ chức, cá nhân có nhu cầu. Tỷ lệ mua của nhà đầu tư tham gia cũng không bị giới hạn.

Với Sabeco, nhà nước đã để cho nhà đầu tư nắm quyền chi phối trên 51%. Một tỷ lệ sở hữu có vị thế quan trọng tại một doanh nghiệp hàng đầu Việt Nam đầy tiềm năng, tăng trưởng mạnh mẽ hơn trong tương lai đã hấp dẫn các nhà đầu tư sẵn sàng “xuống tiền”, bất chấp giá trị vượt qua cả những công ty quốc tế cùng ngành có quy mô, tiềm lực kinh doanh lớn hơn rất nhiều và có tên tuổi nổi trội trên khắp thế giới. Một điều đặc biệt khác, khi có nhiều quan điểm cho rằng, đối tác mua cổ phần Sabeco “lách luật” thì quan điểm của nhà nước cũng hết sức minh bạch rằng, bất kỳ nhà đầu tư hợp pháp nào có đủ điều kiện mua theo các nguyên tắc đã được đề cập trong quy chế đấu giá đều được nhà nước tạo điều kiện tham gia mua phần vốn nhà nước theo quy định của pháp luật. Điều này cho thấy, một cuộc chơi thể hiện tính thượng tôn luật pháp sẽ tạo niềm tin cho các nhà đầu tư nước ngoài sẵn sàng bỏ tài sản để đầu tư, góp vốn và tăng giá trị cho công ty nắm quyền sở hữu.

Theo ông Lê Song Lai, Phó tổng giám đốc Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC), các yếu tố giúp nhà nước thoái vốn thành công chính là các hoạt động đã chuyên nghiệp hơn, nắm bắt đúng khẩu vị nhà đầu tư quốc tế, bán đúng thời điểm. Cùng với đó là các hỗ trợ pháp lý đã tốt hơn.

Tính đến 31/10, SCIC đã tổ chức bán vốn tại 961 doanh nghiệp trong tổng số hơn 1.000 doanh nghiệp được tiếp nhận đại diện chủ sở hữu vốn Nhà nước. Tổng doanh thu từ bán vốn là trên 27 ngàn tỷ đồng. Và nếu kể thêm, quyết định thoái vốn 53,52% số cổ phần nhà nước nắm giữ tại Sabeco vừa qua đã mang thêm về cho nhà nước 110 ngàn tỷ đồng.

Vẫn còn điểm nghẽn

Tuy nhiên, nếu nhìn chi tiết hơn, những khoản thu “khủng” cho ngân sách nhà nước từ việc thoái vốn hoàn toàn do hai con “bò sữa” Vinamilk và Sabeco mang lại. Đây là những hàng hóa có chất lượng tốt, với thị phần lớn, doanh thu và lợi nhuận tốt, nên việc bán được giá không có gì lạ.

Ngay chính SCIC cũng thừa nhận, trong tổng số thu 27.000 tỷ đồng thì hết 20.000 tỷ do Vinamilk đem lại và thêm 110.000 tỷ đồng từ Sabeco đã giúp nhà nước vượt mục tiêu thoái vốn là 60.000 tỷ đồng được đặt ra cho năm 2017.

Trong khi đó, việc bán vốn nhà nước ở một số doanh nghiệp khác không thuận lợi như vậy. Chẳng hạn, cũng trong tháng 12/2017, tại đợt IPO của Becamex với 311,2 triệu cổ phần ở mức giá 31.000 đồng/cổ phần, chỉ có 6% số lượng cổ phần bán thành công. Hay SCIC vừa tổ chức đấu giá hơn 96,2 triệu cổ phần đang nắm giữ tại Vinaconex, nhưng chỉ bán được 5,35 triệu cổ phần; IPO của Tổng công ty Sông Đà còn ế ẩm hơn khi chỉ có 801 ngàn cổ phiếu được đăng ký mua so với khối lượng chào bán gần 220 triệu cổ phần. Gần đây nhất, SCIC đã phải hủy chào bán cạnh tranh cổ phần Công ty cổ phần Dược Lâm Đồng (LDP), vì không có nhà đầu tư nào tham gia.

Năm 2018, Chính phủ đã công bố kế hoạch cổ phần hóa thêm 64 doanh nghiệp, trong đó có nhiều doanh nghiệp lớn như Tổng công ty Giấy Việt Nam, Mobifone...

Theo ông Lê Song Lai, việc thoái vốn nhà nước vẫn còn nhiều điểm nghẽn, chẳng hạn, lựa chọn phương pháp xác định giá khởi điểm rất khó khăn, vì sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, nên dẫn đến chênh lệch giữa các mức giá. Để an toàn, SCIC thường chọn mức giá cao nhất để chào bán và đôi khi mức giá cao bất hợp lý sẽ khó phù hợp với quan điểm của nhà đầu tư. Việc xác định giá trị đất của doanh nghiệp thoái vốn cũng không dễ dàng. “Đưa giá trị đất vào khi định giá doanh nghiệp khiến giá cổ phiếu cao quá thì không ai mua, nhưng thấp quá thì dễ bị vướng vào việc làm thất thoát tài sản nhà nước. Chưa kể doanh nghiệp nào còn nợ nhà nước thì không được thoái vốn, trong khi SCIC thì muốn bán sớm để giảm nợ, thoát lỗ.

Ông Marco Breu, Tổng giám đốc Mc Kinsey Việt Nam thì cho rằng, nhìn dưới góc độ tăng trưởng kinh tế, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, mức độ hỗ trợ của nhà nước cho tiến trình phát triển tư nhân hóa… nếu tiếp tục thực hiện đúng các lộ trình thoái vốn nhà nước như kế hoạch đặt ra và minh bạch thông tin thì mọi thứ sẽ trở nên tốt hơn.

Theo ông Trần Văn Dũng, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán nhà nước, Chính phủ đang rất quyết liệt thoái vốn nhà nước. Năm 2018, Chính phủ đã công bố kế hoạch cổ phần hóa thêm 64 doanh nghiệp, trong đó có nhiều doanh nghiệp lớn như Tổng công ty Giấy Việt Nam, Mobifone và nhiều doanh nghiệp lớn khác trong ngành vàng bạc đá quý, bất động sản, phát điện…

Năm 2019, mặc dù kế hoạch của Chính phủ dự kiến chỉ cổ phần hóa 18 doanh nghiệp, nhưng có thể nhìn thấy nhiều tên tuổi lớn, hấp dẫn như Tổng công ty Cà phê Việt Nam, Tổng công ty Bưu chính viễn thông, Tập đoàn Hóa chất, Tập đoàn Than và khoáng sản. Như vậy nhà nước đã phát tín hiệu sẽ thoái vốn ra khỏi các doanh nghiệp nhà nước làm ăn tốt để cho thấy Việt Nam đã cởi mở, thông thoáng hơn, quyết tâm cải cách doanh nghiệp nhà nước, tạo ra sân chơi minh bạch hơn. Và không có lý do gì để dòng vốn nước ngoài không đổ vào Việt Nam để tìm kiếm lợi nhuận.