Chống thất thu thuế bằng dữ liệu và công nghệ số

Nhân viên xuất hóa đơn ngay cho khách hàng sau khi mua xăng tại Petrolimex. Ảnh: Petrolimex

Nỗ lực chống thất thu đã trực tiếp góp phần thu đúng, thu đủ cho ngân sách quốc gia

Trong những năm gần đây, ngành Thuế Việt Nam đã đạt được những kết quả ấn tượng trong thu ngân sách, bất chấp bối cảnh kinh tế nhiều biến động. Tổng thu ngân sách Nhà nước tăng từ 1.563,3 nghìn tỉ đồng năm 2021 lên 1.820,3 nghìn tỉ đồng năm 2022, giảm nhẹ còn 1.752,5 nghìn tỉ đồng năm 2023 và tiếp tục bứt phá lên 2.025,4 nghìn tỉ đồng năm 2024.

Quý I/2025, tổng thu ngân sách do ngành Thuế quản lý đạt 668.313 tỉ đồng, hoàn thành 38,9% dự toán năm và tăng 36,3% so cùng kỳ 2024. Những con số này cho thấy ngành Thuế đã không ngừng “bám chỉ số” và đổi mới công tác thu để bảo đảm thu đúng, thu đủ, đồng thời góp phần quan trọng vào nguồn lực chung của nền kinh tế.

Ngành Thuế xác định hiện đại hóa là giải pháp then chốt để chống thất thu trong bối cảnh mới. Từ ngày 21.4.2022, hệ thống hóa đơn điện tử (HĐĐT) đã được triển khai toàn quốc, đánh dấu bước tiến lớn trong minh bạch giao dịch và quản lý thuế​.

Ngày 31.12.2024, số cơ sở kinh doanh đăng ký sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền ước đạt là 92.080 cơ sở, gấp 2,3 lần số cuối năm 2023. Theo đó, số lượng HĐĐT từ máy tính tiền đã vượt con số 1,3 tỉ hóa đơn, gấp 13 lần năm 2023 (105 triệu hóa đơn). Doanh thu ghi nhận qua sử dụng hóa đơn khởi tạo từ máy tính tiền đạt 686.000 tỉ đồng, gấp 7,4 lần năm 2023 (93.000 tỉ đồng).

Việc phổ cập HĐĐT giúp cơ quan thuế dễ dàng giám sát doanh thu, đối chiếu dữ liệu và phát hiện sai phạm. Trung tâm dữ liệu HĐĐT ứng dụng công nghệ cao đã tự động đối chiếu hóa đơn với tờ khai thuế, cảnh báo các trường hợp rủi ro như xuất hóa đơn vượt ngưỡng.

Từ năm 2024, ngành Thuế bắt đầu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích dữ liệu lớn, phát hiện bất thường về giá, hóa đơn khống, mua bán lòng vòng. Nhờ đó, chỉ qua phân tích rủi ro, ngành đã thu về bổ sung 4.750 tỉ đồng thuế VAT.

Thương mại điện tử là trọng điểm chống thất thu mới. Ngành Thuế yêu cầu sàn thương mại điện tử cung cấp dữ liệu người bán, phối hợp ngân hàng xác minh dòng tiền, đồng thời xây dựng Cổng thông tin điện tử cho nhà cung cấp nước ngoài kê khai, nộp thuế tại Việt Nam. Tính đến ngày 6.4.2025, đã có 135 nhà cung cấp nước ngoài đăng ký, với tổng số thuế nộp gần 23.000 tỉ đồng.

Ngành cũng mở rộng quản lý sang lĩnh vực tiền ảo, dịch vụ số… bằng việc xây dựng chính sách thu phù hợp và cập nhật cơ sở dữ liệu người nộp thuế trên môi trường mạng.

Bịt lỗ hổng thất thu

Công tác thanh tra, kiểm tra thuế cũng được coi là mũi nhọn trong chống thất thu ngân sách. Toàn ngành Thuế triển khai các chiến dịch thanh tra theo chuyên đề nhắm vào lĩnh vực rủi ro cao: Chuyển nhượng bất động sản, giao dịch chuyển giá (liên kết), thương mại điện tử, hoàn thuế VAT...​

Năm 2024, ngành Thuế đã thực hiện 62.932 cuộc thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế, đạt 97,5% kế hoạch năm 2024; qua đó kiến nghị xử lý tổng cộng 62.726 tỉ đồng, trong đó tăng thu (truy thu, phạt) 16.463 tỉ đồng, loại trừ thuế GTGT khấu trừ không hợp lệ 2.675 tỉ đồng và ngăn ngừa giảm lỗ 43.587 tỉ đồng. Những con số này phản ánh quyết tâm “không để lọt nguồn thu” của cơ quan thuế.

Các vụ trốn thuế, gian lận nổi cộm đều bị xử lý nghiêm. Nhiều đường dây mua bán hóa đơn lớn tại Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng… đã bị triệt phá, khởi tố; hàng loạt trường hợp khai giá chuyển nhượng bất động sản thấp để trốn thuế bị truy thu hàng tỉ đồng. Song song với biện pháp mạnh, ngành Thuế vẫn đảm bảo phương châm “chống thất thu nhưng không làm khó người nộp thuế chân chính”​.

Việc thanh tra luôn tuân thủ chỉ đạo của Thủ tướng về tránh chồng chéo, gây phiền hà cho doanh nghiệp​. Nhờ đó, môi trường kinh doanh vừa minh bạch, công bằng hơn, vừa không cản trở hoạt động hợp pháp của doanh nghiệp.

Công tác chống thất thu không chỉ là nhiệm vụ của riêng cơ quan thuế. Những năm qua, ngành Thuế đã chủ động phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành và chính quyền địa phương để tạo sức mạnh tổng hợp. Bộ Tài chính đã thành lập Ban chỉ đạo chống thất thu ngân sách Nhà nước cấp Trung ương do một Thứ trưởng làm trưởng ban, huy động sự tham gia của Cục Thuế, Cục Hải quan và các đơn vị chức năng. Tại các địa phương, nhiều ban chỉ đạo chống thất thu do lãnh đạo UBND tỉnh/thành làm trưởng ban cũng được thành lập.

Cơ quan thuế làm việc với Sở Công Thương, Sở TTTT các tỉnh để quản lý hiệu quả hoạt động thương mại điện tử, kinh doanh qua mạng​ đồng thời phối hợp công an kinh tế, quản lý thị trường để xử lý các vụ buôn lậu, sản xuất kinh doanh hàng giả, áp dụng các biện pháp nghiệp vụ truy tận gốc các hành vi trốn thuế. Việc chia sẻ thông tin giữa các ngành (ví dụ dữ liệu đăng ký kinh doanh từ Sở KHĐT, dữ liệu giao dịch nhà đất từ Sở NNMT…) giúp cơ quan thuế mở rộng cơ sở thuế, không bỏ sót nguồn thu mới phát sinh.

Ngành Thuế còn đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ thuế điện tử tiện lợi cho người dân và doanh nghiệp. Các ứng dụng như eTax Mobile cho phép cá nhân nộp thuế qua điện thoại; hệ thống hóa đơn từ máy tính tiền đang thí điểm giúp quản lý doanh thu hộ kinh doanh theo thời gian thực... Tất cả tạo nên hệ sinh thái quản lý thuế hiện đại, minh bạch, hỗ trợ người nộp thuế tuân thủ nghĩa vụ dễ dàng hơn, qua đó gián tiếp nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

Từ chỗ phụ thuộc vào sức người, ngành Thuế đang chuyển sang dựa vào dữ liệu số và công nghệ để “lọc” rủi ro hiệu quả hơn. Ngành cũng chủ động phòng ngừa thất thu ngay từ đầu bằng cách bịt lỗ hổng chính sách và áp dụng công nghệ ngăn chặn gian lận sớm. Đây là nền tảng để ngành Thuế tiếp tục hoàn thành sứ mệnh thu ngân sách trong giai đoạn mới.