Ray rứt làng mai Thủ Đức

Mỗi dịp xuân về, mâm ngũ quả và nhành hoa mai - tượng trưng cho sự thịnh vượng, may mắn và sung túc cả năm, là thứ không thể thiếu với người dân Nam Bộ. Riêng với người Sài Gòn chơi hoa sành điệu, mai vàng Thủ Đức phải đứng hàng ưu tiên gắn với tên tuổi những nghệ nhân nổi tiếng như Ba Sơn, Năm Đông, Bảy Nên, Năm Nga…

“Thủ phủ” mai vàng

Một ngày đầu tháng Chạp, chúng tôi qua cầu Bình Triệu mới theo đường vành đai ngoài Tân Sơn Nhất – Bình Lợi (Phạm Văn Đồng) tìm đến nơi được xem là “thủ phủ” của mai vàng của cả khu vực Đông Nam Bộ.

Vườn mai của ông Nguyễn Thành Sơn (Ba Sơn) rộng chừng 4.000m2, nằm khuất trong con hẻm 37 Kha Vạn Cân. Ngôi nhà hai tầng khang trang lọt thỏm giữa hàng chục ngàn gốc mai từ vài năm đến vài chục tuổi, đủ màu sắc, đủ loại, từ mai xanh (phước mai), mai trắng, mai hồng, mai huỳnh tỉ (24 cánh), cúc mai (100 cánh)… nhưng nhiều nhất vẫn là mai vàng tai dão - “đặc sản” của làng mai Thủ Đức.

Dưới cái nắng buổi giữa trưa gay gắt, bốn người thợ của vườn mai Ba Sơn tụ lại, áo trùm đầu đứng trên thang chăm chú tỉa cành, lặt lá cho một cây mai chiều cao hơn 3m. Người quản lý của vườn mai này khoe với khách, đây là cây mai quý, có tuổi đời hàng trăm năm, trước đây đã có người trả cả tỷ đồng để mua nhưng ông Ba Sơn không bán. Hiện, cây mai “khủng” này đã có khách đặt thuê chưng Tết Ất Mùi, giá thuê chỉ chừng... “trăm triệu”.

Trong câu chuyện, người quản lý cho hay, mai tại vườn này chủ yếu cho thuê, đủ loại giá, từ vài trăm, vài triệu đến cả trăm triệu đồng. Ngoài cơ sở Thủ Đức, ông Ba Sơn còn một vườn mai rộng 5ha ở huyện Tân Uyên, tỉnh Bình Dương với hàng chục ngàn gốc, ghép có, cổ có. “Đếm không biết đâu mà lần. Bây giờ chúng tôi chuẩn bị xuất hàng ra phía Bắc, thị trường trong này phải sau rằm tháng Chạp mới bắt đầu” - người quản lý cho hay. Sau mỗi mùa tết, vườn mai của ông Ba Sơn thu huê lợi hàng tỷ đồng từ việc bán, cho thuê và dưỡng mai…

Rời vườn mai Ba Sơn, chúng tôi men theo đường Linh Đông, đi qua đoạn đường đầy đá xanh chi chít, lổm nhổm ổ gà ven đường ray xe lửa để đến thăm ông Nguyễn Văn Đông (Năm Đông), chủ vườn mai ở khu phố 7, P.Linh Trung. Ngoài lục tuần, ông Năm Đông vẫn còn tráng kiện, giọng nói hào sảng, chỉ đôi bàn tay đen sạm do nắng, gió và bùn đất của vườn mai.

“Loài mai không quá kén đất. Rễ cái của nó rất dài nên nó rất kỵ đất bị úng thủy, thường xuyên ngập lụt, khiến rễ bị thối, cây úa héo, chết dần. Mai thích hợp với vùng có vùng có hai mùa mưa nắng rõ rệt, khí hậu nóng ẩm, tốt nhất từ 25 - 30 độ; mai sinh trưởng kém ở những vùng có khí hậu mát lạnh dưới 10 độ”, mắt ông Năm Đông sáng rực khi nói về mai.

Theo ông Năm Đông, cây mai không đòi hỏi nhiều công chăm sóc bởi đây là loại cây cảnh dễ sống, dễ trồng. Nhưng, để tạo ra những chậu mai kiểng được ghép cành, uốn thế, ghép nhiều màu, hoặc thế bonsai tuyệt đẹp thì đòi hỏi người trồng phải có kỹ thuật và hiểu biết sâu sắc về loài cây này.

Ông bảo, để mai tốt, năm sau nhiều hoa phải chăm sóc từ ngay sau tết, dùng kẽm tạo dáng cong từ cành, uyển chuyển, mềm mại; từ tháng bảy âm lịch, nếu tỉa cành sẽ làm mai mất sức, không ra hoa; mỗi năm thay đất một lần nếu trồng mai trong chậu; tùy vụ mùa và thời tiết mà người nghệ nhân sẽ có cách chăm mai phù hợp liều lượng, như bón phân, canh bông, lặt lá... Để mai nở đúng dịp tết, theo kinh nghiệm của ông, phải phun sương nước vào các nụ khi thấy mai nở chậm, hoặc hãm nước, đem vào nhà lưới có bóng mát, tránh sương khi mai nở nhanh.

Không thể cắt lời khi ông Năm Đông nói về mai!

Nhưng, để được ông “rút ruột” bên bàn đá cạnh hiên nhà tận... gần 3 tiếng, chúng tôi đã bị ông khước từ trước đó, giọng gay gắt khi biết có báo chí đến tìm hiểu. Ấy vậy mà, sau khi tìm hiểu sự tình, cái đọng lại trong chúng tôi là nỗi ray rứt của ông về nghề, nó phảng phất trong đời sống, trong cơ cực, trong từng gốc mai mà ông chăm bón như đứa con vừa rứt ruột đẻ.

Mai một “thời hoàng kim”

Không thiếu vui buồn của nghề truyền thống gắn bó với mảnh đất này cả thế kỷ. Ông Năm Đông - người được tôn vinh “nông dân sản xuất, kinh doanh giỏi” các cấp trong nhiều năm liền, thuật lại, ghép mai là nghề truyền thống nhiều đời của gia đình ông, riêng ông “tròm trèm” ba chục năm có lẻ.

“Thời bố tôi, ở đây chủ yếu trồng mai đất, đến dịp tết bưng cả cây hoặc lựa cành có nụ kha khá đem đi bán. Sau này, đời sống phát triển, nhu cầu thưởng thức cao dần nên phải ghép, tạo dáng bonsai thật đẹp thì người chơi mới chịu mua”, ông Năm Đông nhớ lại.

“Thời hoàng kim của mai Thủ Đức cách đây gần 20 năm, khu vực này có cả trăm hộ làm nghề ghép mai, làm 1 ăn 10. Cận tết, xe tải nối đuôi nhau chờ xếp mai chở đi, mỗi xe chở được 400 - 600 chậu mai, mỗi ngày có tới 4 - 5 chuyến hàng đi Hà Nội. Từ cầu Bình Triệu đến chợ Thủ Đức, nhất là đoạn cầu Gò Dưa đến cây xăng Huệ Thiên thì đông kịt người mua, kẻ bán…”, ông Năm Đông đánh ánh mắt ra xa phía đường tàu.

“Còn năm nay?”, chúng tôi hỏi.

“Những năm nay thê thảm lắm, tôi cũng sắp phá sản rồi. Bấy lâu theo nghề này, năm rồi tôi mới phải vay ngân hàng 1 tỷ chuẩn bị cho vụ tết, nhưng chỉ chừng ba tháng thì trả và nghỉ luôn thôi... Anh xem, nhiều loại chỉ bán bằng phân nửa mà vẫn không cạnh tranh được với mai từ Bến Tre lên, Bình Định vào ngay “thủ phủ” mai Thủ Đức... Giá giờ rẻ mạt”, chỉ tay vào gốc mai mẫu phía xa, ông tiếp lời. “Cây mai cao 1,2 - 1,5m, đường kính chậu khoảng 80cm, tiền chăm sóc, tiền chậu, tiền thuê nhân công cả năm khoảng 3 triệu đồng mà giờ bán có 1,5 triệu, cây cao 80 cm bán chưa tới 200 ngàn đồng”.

Giọng ông chùng xuống, nghe mệt mỏi, “Ở phường Linh Đông này, ngoài tôi và Ba Sơn ra thì chỉ còn khoảng chục hộ là trụ được với nghề. Tình hình này có lẽ tôi không trụ được lâu”. Do suy thoái kinh tế, lượng hàng lớn đến từ các ngân hàng, công sở, doanh nghiệp sụt giảm thê thảm, rồi loại mai từ Bến Tre, Bình Định “giá rẻ bèo” đua nhau tiến vào “thủ phủ”.

Loại mai “xa xứ” ấy thân thẳng đuột, được trồng trên đất phù sa nên cây lớn nhanh, to, hoa nhiều, giá rẻ khiến các thương hiệu mai Thủ Đức khó lòng cạnh tranh nổi.

Giọng ông chùng xuống khi kể chuyện địa phương cũng “góp phần” làm “mai một” làng hoa này, quy hoạch chỗ bán mai tết không hợp lý. “Khu vực bán mai mấy chục năm nay của tụi tôi được địa phương cho đấu thầu, dành vị trí đẹp để chủ các vườn mai khác đến thuê. Dân trồng mai Thủ Đức thì bị dồn về khu vực đang thi công đường vành đai Bình Lợi ồn ào, bụi bặm thì còn ai mua”.

Vậy là, những chủ vườn như ông Năm Đông đành chăm chút những cây mai lớn, có giá trị để khách thuê, còn những cây mai nhỏ thì đành vận chuyển đến các địa điểm công cộng, các chợ hoa xuân trong thành phố để bán, mong thu hồi một phần chi phí đã bỏ ra.

Trong bộn bề khó khăn, thú chơi hóa khó tránh khỏi thăng trầm, dâu bể. “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa” - chí sỹ “dọc ngang nào biết trên đầu có ai” Cao Bá Quát từng thốt lên như vậy trước vẻ đẹp thanh cao, tinh khiết, trong trắng của loài hoa này. Những nghệ nhân say nghề như ông Năm Đông, ông Ba Sơn quả thật hiếm...

Theo Phương Thảo (Doanh nghiệp & Đầu tư)