Ba mô hình sàn giao dịch vàng phổ biến toàn cầu

Website của Hiệp hội Thị trường Vàng London (London Bullion Market Association - LBMA)

Ba cách thế giới đang giao dịch vàng

Thứ nhất là giao dịch vàng thật - tức người mua và người bán thực sự đổi vàng với nhau, thường là dưới dạng thỏi hoặc miếng chuẩn hóa. Một trong những nơi điển hình là thị trường vàng London, nơi hình thành giá vàng tham chiếu toàn cầu. Tại đây, việc mua bán được thực hiện giữa các tổ chức lớn như ngân hàng hoặc công ty tài chính. Họ giao dịch các thỏi vàng “chuẩn” - thường là nặng khoảng 12kg, có độ tinh khiết cao - và lưu trữ tại kho bảo đảm.

Thị trường này do Hiệp hội Thị trường Vàng London (LBMA) điều phối. Họ đặt ra các tiêu chuẩn kỹ thuật và giám sát đạo đức giao dịch. Giá vàng London được “chốt” hai lần mỗi ngày và được cả thế giới theo dõi. Mặc dù không có “sàn” theo nghĩa vật lý, nhưng mạng lưới này được ví như trái tim của thị trường vàng toàn cầu.

Thứ hai là giao dịch vàng qua tài khoản - nơi nhà đầu tư không nắm giữ vàng thật mà chỉ mua bán “quyền sở hữu” số vàng đó, tương tự cách người ta đầu tư ngoại tệ hay cổ phiếu. Mô hình này phổ biến ở các trung tâm tài chính như Singapore, Thụy Sĩ, Hong Kong (Trung Quốc). Giao dịch chủ yếu qua nền tảng điện tử. Người chơi cần nộp một khoản đảm bảo - gọi là ký quỹ - để được mua số vàng lớn hơn số tiền đang có. Chính vì thế, mô hình này thường bị quản lý rất chặt.

Theo báo cáo của World Gold Council, nhiều quốc gia đặt ra giới hạn về mức đòn bẩy (tức không cho vay quá nhiều) và yêu cầu công khai rõ rủi ro. Tại Singapore, chỉ các tổ chức tài chính được cấp phép mới được triển khai dịch vụ này, trong khi người dân được khuyến cáo thận trọng.

Thứ ba là giao dịch vàng phái sinh - một hình thức tài chính chuyên sâu hơn. Ở đây, nhà đầu tư không mua vàng, mà đặt cược vào việc giá vàng sẽ tăng hay giảm trong tương lai thông qua các hợp đồng. Sàn nổi tiếng nhất là COMEX (New York), thuộc CME Group - nơi còn giao dịch cả dầu mỏ, lúa mì, cà phê… Giao dịch tại COMEX được thực hiện qua máy tính, khớp lệnh tự động. Dù hợp đồng cho phép giao vàng thật khi đáo hạn, nhưng đa số nhà đầu tư đóng vị thế sớm để chốt lời - tức không ai thực sự cần “lấy vàng về nhà”. Sàn có hệ thống kho lưu trữ, cơ chế ký quỹ và được giám sát bởi Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Mỹ (CFTC).

Tại châu Á, mô hình tương tự cũng tồn tại. Sàn Giao dịch Vàng Thượng Hải (SGE) là nơi giao dịch vàng lớn nhất Trung Quốc, giao dịch bằng đồng Nhân dân tệ và chịu sự kiểm soát sát sao từ ngân hàng trung ương. Ngoài giao dịch vàng thật, SGE còn có các công cụ tài chính tương tự COMEX. Hệ thống định giá của SGE được sử dụng làm tham chiếu trong khu vực, góp phần cạnh tranh ảnh hưởng với thị trường phương Tây.

Điều kiện vận hành và giám sát thị trường vàng quốc tế

Dù mô hình khác nhau, điểm chung giữa các thị trường vàng lớn là yêu cầu về nền tảng pháp lý mạnh, hệ thống kỹ thuật tiên tiến và cơ chế giám sát độc lập. Ví dụ, thị trường London vận hành phi tập trung, nhưng được quản lý rất chặt về tiêu chuẩn sản phẩm và đạo đức giao dịch bởi LBMA. Trong khi đó, COMEX - với cấu trúc sàn giao dịch tập trung - phải đảm bảo các yêu cầu về ký quỹ, bù trừ và giám sát của CFTC.

Nhiều thị trường áp dụng quy tắc của OECD về nguồn gốc vàng hợp pháp. Tức là vàng giao dịch phải minh bạch về xuất xứ, không dính tới khai thác lậu hay khu vực xung đột. Điều này làm tăng tính uy tín cho thị trường và bảo vệ nhà đầu tư.

Cuối cùng, để tham gia được vào các sàn này, tổ chức phải có năng lực tài chính mạnh, minh bạch giao dịch và tuân thủ nghiêm các quy định. Một số sàn, như LBMA, còn yêu cầu tổ chức thành viên phải được bảo trợ bởi các thành viên cũ - giống như xét “lý lịch” rất kỹ trước khi cấp quyền giao dịch.