Thận trọng khi so sánh bảo hiểm xã hội với bảo hiểm thương mại

Thời gian qua, có một số ý kiến so sánh lợi ích giữa tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) để hưởng lương hưu với tham gia bảo hiểm nhân thọ, gửi tiết kiệm. Việc so sánh trực tiếp các sản phẩm không chỉ vi phạm Luật Cạnh tranh, mà còn cho thấy nhận thức chưa đầy đủ về chính sách và vai trò của BHXH đối với việc đảm bảo an sinh xã hội.

Ưu điểm vượt trội của BHXH

Tại nhiều quốc gia phát triển trên thế giới, bên cạnh hệ thống bảo hiểm thương mại, bảo hiểm nhân thọ và các ngân hàng thương mại, chính sách BHXH vẫn được duy trì một cách bền vững. Lương hưu từ BHXH là nguồn thu nhập cơ bản của người già ở các quốc gia phát triển. Trên thực tế, nguồn thu từ bảo hiểm thương mại hay tiết kiệm chưa bao giờ đủ để bảo đảm duy trì an sinh cho cả cộng đồng ở mọi quốc gia.

Các tính toán cho rằng việc tham gia BHXH để hưởng lương hưu mang lại quyền lợi khi về hưu thấp hơn quyền lợi khi gửi tiết kiệm hoặc tham gia bảo hiểm nhân thọ trong 20 năm là hoàn toàn sai lầm. Bởi lẽ, giữa BHXH và gửi tiết kiệm hay mua bảo hiểm nhân thọ có sự khác biệt rất lớn.

Sự khác biệt lớn nhất là ở mục đích. BHXH là loại hình bảo hiểm phi lợi nhuận, theo đó, quỹ BHXH được Nhà nước bảo hộ, nghĩa là không bị phá sản. Trong khi đó, các ngân hàng, công ty bảo hiểm thương mại hoạt động kinh doanh với mục đích sinh lời và có thể bị phá sản. Trong trường hợp ngân hàng, công ty bảo hiểm thương mại phá sản, tiền gửi tiết kiệm có thể bị mất trắng.

Một điểm khác biệt nữa, khi gửi tiết kiệm, người tham gia được hưởng một khoản tiền lãi xác định (theo kỳ hạn gửi), giá trị khoản tiền lãi sẽ ngày càng thấp do tác động của yếu tố trượt giá (lạm phát) và sau 20 - 30 năm, giá trị khoản tiền gốc còn lại rất ít. Điều này ngược lại với BHXH, khi tiền đóng BHXH được trả lại bằng việc điều chỉnh tăng theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI) qua từng năm theo quy định của Chính phủ và trở thành căn cứ để tính lương hưu. Trong thời gian tham gia BHXH, nếu người tham gia BHXH bị qua đời, thì thời gian đã đóng BHXH được ghi nhận để tính hưởng chế độ tử tuất.

Mức lương hưu của người tham gia BHXH được điều chỉnh định kỳ theo mức tăng trưởng kinh tế và CPI. Trên thực tế, gần như hàng năm, Nhà nước đều điều chỉnh tăng lương hưu. Từ năm 2003 đến nay, Chính phủ đã nhiều lần điều chỉnh lương hưu với mức tăng 7,5 - 9,3 lần (tùy theo nhóm đối tượng) so với mức lương hưu tại thời điểm năm 2002.

Ngoài ra, trong toàn bộ thời gian hưởng lương hưu, người lao động được quỹ BHXH trả kinh phí để cấp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT), được hưởng các quyền lợi khám, chữa bệnh bình đẳng mà không phụ thuộc vào mức phí tham gia, loại bệnh... Khi người hưởng BHXH qua đời, người lo mai táng còn được hưởng trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở tại thời điểm người hưởng BHXH qua đời, thân nhân được hưởng chế độ tử tuất (trợ cấp hàng tháng hoặc một lần). Đó chính là những ưu điểm vượt trội của BHXH.

Bài toán về lợi ích

Để hiểu hơn về lợi ích của việc đầu tư khi tham gia BHXH tự nguyện so với gửi tiết kiệm, chúng tôi đã làm một bài toán với các giả định thực tế về trường hợp tham gia BHXH và gửi tiết kiệm như sau:

- Đóng BHXH và gửi tiết kiệm 20 năm, tính từ năm 2008 (năm đầu tiên thực hiện BHXH tự nguyện), số tiền gửi tiết kiệm bằng số tiền đóng BHXH duy trì trong 20 năm; số tiền đóng BHXH được tính bằng tỷ lệ phần trăm theo quy định của từng thời kỳ, tính trên số tiền người tham gia lựa chọn làm căn cứ đóng BHXH là 5 triệu đồng/tháng.

- Lãi suất tiết kiệm 7%/năm, tính theo lãi gộp qua từng năm.

- Chỉ số điều chỉnh tiền đóng BHXH theo CPI tăng 5%/năm, tính từ năm t-1 (từ năm 2008 đến nay, chỉ số CPI tăng bình quân 8,1%/năm).

- Người tham gia hưởng lương hưu từ năm 2028 khi đủ 55 tuổi. Đối với nữ, tỷ lệ % hưởng lương hưu theo quy định là 55%; nam giới đủ 60 tuổi, tỷ lệ là 45%.

- Mức điều chỉnh lương hưu bình quân tăng 7%/năm (lấy thấp hơn mức tăng thấp nhất kể từ năm 1993 - 2017).

- Kỳ vọng sống sau tuổi nghỉ hưu là 20 năm.

- Mức lương cơ sở tại thời điểm năm 2048 là 10 triệu đồng, tăng 8,27%/năm (từ năm 2008 - 6/2017, mức tăng lương cơ sở bình quân là 13,7%/năm).

- Trợ cấp tuất một lần bằng 3 tháng lương hưu tại thời điểm người tham gia BHXH qua đời (mức thấp nhất theo quy định).

- Mức hưởng lương hưu tính theo quy định hiện hành.

Kết quả, với số tiền đầu tư 249,6 triệu đồng, người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng an sinh xã hội trọn đời với tổng số tiền được hưởng là hơn 2,16 tỷ đồng đối với nữ và  hơn 1,78 tỷ đồng đối với nam; nhiều hơn gửi tiết kiệm  973,333 triệu đồng đối với nữ và 598,303 triệu đồng đối với nam.

Trường hợp tham gia BHXH bắt buộc, lợi ích sẽ rất lớn, do người lao động chỉ phải bỏ ra 90,763 triệu đồng để đóng BHXH, phần còn lại do đơn vị sử dụng lao động đóng. Ngoài ra, người lao động trong suốt thời gian hưởng lương hưu còn được khám, chữa bệnh do quỹ BHYT chi trả.

N.T